Không còn lo bị thao túng giá khi giao dịch trên SOL? Khám phá BAM – sản phẩm mới nhất vừa được Jito giới thiệu

Ngày 21 tháng 7, Jito Labs đã chính thức ra mắt BAM (Block Assembly Marketplace) nhằm giải quyết các vấn đề tồn tại lâu năm trong hệ sinh thái blockchain, như việc sắp xếp giao dịch không công bằng và MEV (Maximum Extractable Value), đồng thời mở ra một hướng tiếp cận xử lý giao dịch hoàn toàn mới cho Solana. BAM đặt mục tiêu xây dựng một quy trình thực thi giao dịch minh bạch, kiểm soát được trên Solana, duy trì hiệu suất vượt trội trong khi vẫn bảo vệ quyền riêng tư, đảm bảo xếp thứ tự có thể xác thực và khả năng lập trình ở cấp ứng dụng, qua đó kiến tạo một thị trường thực thi on-chain hiệu quả và công bằng.

Bài viết sẽ phân tích cấu trúc kỹ thuật của BAM, các ứng dụng thực tế, tác động đối với hệ sinh thái cũng như lộ trình phát triển, giúp độc giả nắm rõ tầm quan trọng của nền tảng hạ tầng này.

Bối cảnh: Thách thức MEV và cải tiến cấu trúc block

Trước đây, blockchain giao quyền sắp xếp thứ tự giao dịch cho nhà sản xuất block (trên Solana là các node Leader). Điều này tạo điều kiện cho một số node kiếm lời nhờ việc ưu tiên, thay đổi thứ tự hoặc xen kẽ giao dịch (được biết đến là “front-running” hoặc “giao dịch chèn lấn”)—được gọi chung là MEV. Dù về tên gọi là “thẩm xuất giá trị”, thực tế cách vận hành này thường gây bất lợi cho người dùng và dApps, làm mất đi sự công bằng và ảnh hưởng tiêu cực đến trải nghiệm tổng thể.

Vấn đề này đặc biệt nghiêm trọng với các blockchain sử dụng sổ lệnh trung tâm (CLOB) cho giao dịch, bởi kết quả thực thi lệnh quyết định trực tiếp tới hiệu suất giao dịch. Nếu thiếu một phương thức xếp thứ tự minh bạch, kiểm soát được, không chỉ người dùng bị thua thiệt mà cả doanh thu giao thức cũng bị suy giảm.

Minh họa: Người dùng bị tấn công kiểu “sandwich”

Hệ sinh thái Ethereum đã triển khai cơ chế Proposer-Builder Separation (PBS) để tạo lập thị trường xây dựng block, tách quyền sắp xếp thứ tự khỏi block proposer nhằm giảm thiểu MEV. Trong khi đó, Solana—với ưu tiên tối đa hóa hiệu năng—đã lựa chọn lối đi bản địa và quyết liệt hơn với BAM, xây dựng cấu trúc thị trường xếp thứ tự tích hợp xuyên suốt từ phần cứng đến giao thức lõi.

Kiến trúc và cơ chế plugin

BAM gồm những thành phần chính sau:

• BAM Node (node lập lịch): Do Jito vận hành, đây là mạng lưới phần cứng sử dụng Môi trường Thực thi Đáng Tin Cậy (TEE) để tiếp nhận và xử lý các giao dịch được mã hóa. Các node này có thể lọc và sắp xếp giao dịch trong môi trường bảo mật riêng tư, đồng thời tạo bằng chứng mật mã (attestation) đảm bảo thứ tự giao dịch được giữ kín trước khi thực thi nhưng có thể xác thực công khai.
• BAM Validator (validator thực thi): Các validator này chạy bản client Jito-Solana cập nhật, thực thi giao dịch theo đúng thứ tự từ BAM Node và sinh bằng chứng thực thi. Quá trình này hoàn toàn tuân thủ thứ tự cố định, không thể thay đổi trình tự giao dịch.
• Plugin: Nhà phát triển có thể xây dựng các plugin tích hợp vào quy trình lập lịch của BAM Node, bổ sung các quy tắc xếp thứ tự riêng. Có thể ưu tiên cập nhật oracle, hủy lệnh hoặc ưu tiên địa chỉ giao dịch cụ thể, nhờ đó tạo logic xếp thứ tự theo nhu cầu kinh doanh.

Quy trình xử lý giao dịch diễn ra như sau:

• Người dùng hoặc ứng dụng gửi giao dịch tới BAM Node.
• BAM Node xếp thứ tự giao dịch trong TEE, tạo bằng chứng xếp thứ tự. Thông qua plugin, BAM Node còn có thể chèn thêm các giao dịch như cập nhật dữ liệu oracle kịp thời. Khi thứ tự được xác lập, BAM Node sinh bằng chứng mật mã và gửi gói giao dịch đã sắp xếp tới node Leader hiện tại.
• Node Leader hiện tại xử lý giao dịch đúng theo thứ tự đã nhận, trả kết quả thực thi về cho BAM Node xác nhận tính thống nhất và sinh bằng chứng thực thi.
• Tất cả bằng chứng do BAM Node và Validator tạo ra đều được công khai on-chain, tạo thành một chuỗi kiểm toán hoàn chỉnh. Bất cứ bên thứ ba nào cũng có thể xác thực rằng trình tự xếp và thực thi giao dịch là liêm chính, không bị xáo trộn.

Điểm đột phá ở đây là việc kết hợp thị trường xếp thứ tự, xử lý quyền riêng tư và xác thực on-chain—ba yếu tố nâng cao tính công bằng cũng như khả năng lập trình—mà vẫn giữ nguyên đồng thuận cốt lõi của Solana.

Tính năng và ứng dụng

BAM không chỉ giúp tối ưu hóa việc sắp xếp giao dịch mà còn mở ra nhiều trường hợp ứng dụng mới:

• Cập nhật Oracle kịp thời: Ví dụ, Pyth quản lý hàng nghìn nguồn dữ liệu giá. Nhờ plugin, Pyth có thể chèn bản cập nhật giá vào cùng block với giao dịch người dùng, tránh tình trạng giá lỗi thời và hạn chế rủi ro thanh lý.
• Hủy lệnh tần suất cao: Tương tự cách các nhà tạo lập thị trường tần suất cao vận hành trong tài chính truyền thống, BAM ưu tiên các giao dịch hủy lệnh, giúp tăng hiệu quả thực thi và thanh khoản cho các DEX sổ lệnh on-chain mà không gây tắc nghẽn do spam hủy lệnh.
• Logic xếp thứ tự tùy chỉnh: Các DEX, nền tảng NFT hay giao thức phái sinh đều có thể triển khai ưu tiên xử lý riêng, đáp ứng đúng yêu cầu kinh doanh của từng dự án.

Những tính năng này không chỉ cải thiện trải nghiệm cho người dùng mà còn cung cấp sự bảo đảm về tuân thủ, chất lượng thực thi mà các tổ chức tài chính lớn cần—tạo tiềm năng thu hút nhiều vốn tổ chức mới đến với Solana.

Vai trò của Jito và mô hình kinh tế

Việc triển khai BAM càng củng cố vị thế của Jito DAO trong hệ sinh thái hạ tầng MEV của Solana. Theo Jito, mọi khoản phí giao thức phát sinh từ BAM và Jito Block Engine sẽ được chuyển vào quỹ DAO của Jito.

Thêm vào đó, việc phát triển plugin còn tạo cơ hội thu giá trị mới: nhà phát triển có thể thu phí plugin từ người dùng, trong khi BAM Node và Validator được chia sẻ doanh thu từ dịch vụ xếp thứ tự và thực thi giao dịch.

Jito Labs sẽ tiếp tục vận hành và bảo trì BAM về mặt kỹ thuật, còn quyền quản trị sẽ chuyển dần sang cộng đồng DAO, bảo đảm yếu tố trung lập và thúc đẩy phát triển phi tập trung.

Lộ trình và liên minh hệ sinh thái

BAM sẽ triển khai theo ba giai đoạn:

• Giai đoạn khởi động: Jito Labs vận hành BAM Node, các đối tác validator ban đầu gồm Triton One, SOL Strategies, Figment và Helius.
• Giai đoạn mở rộng: Đơn vị vận hành BAM Node ngoài Jito có thể tham gia, mục tiêu bao phủ trên 30% tổng số token stake của mạng Solana.
• Giai đoạn mở mã nguồn và tăng tốc: Công bố mã nguồn BAM để thúc đẩy phát triển plugin nhanh chóng và phân quyền hóa hoàn toàn quá trình xây dựng giao dịch.

Những đối tác đầu tiên là các dự án cốt lõi của hệ sinh thái Solana gồm Drift, Pyth, DFlow, cùng nhiều nền tảng DeFi, oracle, hạ tầng giao dịch tiềm năng sẽ hợp tác trong tương lai.

BAM: Tiềm năng và thách thức

BAM không chỉ nâng cao hiệu suất hay công bằng giao dịch—mà còn chuyển giao “quyền sắp xếp thứ tự” từ tầng giao thức vào tay nhà phát triển và người dùng, tiệm cận với sự quyết đoán, quyền riêng tư cũng như tính minh bạch của thị trường tài chính truyền thống, kiến tạo nền tảng cho DeFi 2.0.

Dù vậy, BAM vẫn đối diện với nhiều thách thức: độ tin cậy của TEE, độ phức tạp của thiết kế plugin, cùng bài toán cân bằng yếu tố phi tập trung—đều là những vấn đề cần liên tục theo dõi và cải tiến. Khả năng BAM giúp Solana bứt phá, thắng thế trên thị trường vẫn còn là ẩn số.

Lưu ý:

1. Bài viết được lược dịch lại từ Foresight News, bản quyền thuộc về tác giả gốc Alex Liu, Foresight News. Nếu cần trao đổi về việc đăng tải lại, vui lòng liên hệ đội ngũ Gate Learn; chúng tôi sẽ phản hồi theo đúng quy trình.
2. Lưu ý: Mọi quan điểm trình bày trong bài chỉ phản ánh ý kiến cá nhân của tác giả và không phải là lời khuyên đầu tư.
3. Tất cả các phiên bản ngôn ngữ khác do đội ngũ Gate Learn thực hiện. Không được phép sao chép, tái sử dụng hay đạo văn bản dịch nếu không dẫn rõ nguồn Gate.com.