Vikipedi'nin Sürdürülebilirlik Yolu: Kamu Malları Yönetimi Örneği ve Zorlukları

İnternet çağının en temsili kamu malı şüphesiz Vikipedi'dir. 2001'de kurulduğundan beri, Vikipedi açık kullanıcı düzenleme modeli sayesinde, dünya genelindeki bilgileri bir araya getirerek günümüzün en büyük çevrimiçi ansiklopedisi haline gelmiştir. Şu anda Vikipedi, 300'den fazla dil versiyonuna sahip olup, 62 milyonun üzerinde madde içermektedir ve aylık ziyaretçi sayısı 6 milyardan fazla ile dünyanın en popüler on web sitesinden biri olmayı sürdürmektedir.

Yapay zekanın hızlı bir şekilde geliştiği günümüzde, Vikipedi'nin değeri daha da ölçülemez hale gelmiştir. Araştırmalar, Vikipedi'nin ChatGPT gibi büyük dil modellerinin en önemli tek veri kaynaklarından biri olabileceğini, eğitim verilerinin %3-%5'ini oluşturduğunu göstermektedir. Bu konuda, Simon Fraser Üniversitesi öğretim üyesi Nicholas Vincent, "Vikipedi olmadan, üretken yapay zeka var olmazdı." şeklinde bir iddiada bulunmaktadır.

Ancak şaşırtıcı olan, Vikipedi'nin ticari bir özel kuruluş olmaması, "dünyadaki en büyük ticari olmayan web sitesi" olmasıdır. Gelir elde etme kapasitesi sınırlı ve yaşam döngüsü genellikle daha kısa olan Web2 kamusal malları için, Vikipedi'nin kar amacı gütmeyen bir modelle bugüne kadar bu kadar büyük bir ölçekle faaliyet göstermesi gerçekten de nadir bir durumdur.

Eski Wikipedia CEO'su Katherine Maher, 2021'de şunları söyledi: "Eğer Wikipedia 21. yüzyılın başında kurulmasaydı, günümüzün parçalanmış, ticarileşmiş internet dünyasında asla var olamazdı." Peki, Wikipedia nasıl bu kadar etkili hale geldi? Bunun ardındaki sırları derinlemesine incelemeye değer.

UGC: Yenilikçi İçerik Üretim Modeli

Vikipedi'nin açık düzenleme modeli, kuruluşunun ilk dönemlerine kadar uzanır. Önceki şekli Nupedia, katı çok aşamalı bir inceleme sistemi kullandığı için içerik üretim hızı yavaşladı. Verimliliği artırmak için Larry Sanger, kullanıcıların içerikleri serbestçe yükleyip düzenlemelerine izin veren "Wiki" kavramını öne sürdü. UGC(Kullanıcı Tarafından Oluşturulan İçerik) olarak adlandırılan bu model, geleneksel ansiklopedilerin uzmanlar ve yayıncılar tarafından yönetilen biçimini hızla kırdı.

UGC modeli, Vikipedi'nin akademik olmayan ama dikkat çeken sıcak olayları esnek bir şekilde kaydetmesine olanak tanıyarak kullanıcıların zihninde hızlı bir şekilde yer edinmesini sağladı. 2001 yılının Ocak ayında çevrimiçi hale geldikten sonra, Vikipedi hızla Nupedia'yı geçti. Bugün, dünya genelinde hala milyonlarca gönüllü düzenlemeye ve bakım yapmaya katılmakta, her dakika yaklaşık 300 düzenleme olayı gerçekleşmektedir.

Ancak, açık düzenleme içerik doğruluğu sorunlarını da beraberinde getirdi. Bu nedenle, Vikipedi çoklu güvenlik önlemleri aldı:

1. Kullanıcıların kötü niyetli olarak değiştirilmiş içeriği eski sürümüne geri yüklemesine olanak tanıyan terim geri alma işlevi sağlamak.

2. Botların basit hataları otomatik olarak düzeltmek için yaygın olarak kullanılması.

3. Üç seviyeli insan denetim mekanizması oluşturun: normal kullanıcılar değiştirme, geri alma ve tartışma yapabilir; yöneticiler ve denetçiler daha yüksek yetkilere sahiptir; hakem komitesi son çözüm aracı olarak.

4. CC BY-SA 4.0 gibi açık kaynak içerik lisanslarını kullanarak, kullanıcıların içeriği özgürce paylaşmasına veya uyarlamasına izin verilir, ancak belirli kurallara uymaları gerekir.

Nakit Akışı Analizi: Bağışlarla Desteklenen Operasyon

Diğer büyük internet platformlarının aksine, Vikipedi neredeyse reklam veya üyelik sistemi ile para kazanamaz. Peki, o nasıl istikrarlı bir nakit akışı sağlıyor?

Vikipedi'nin arkasındaki Wikimedia Vakfı, fonları aşağıdaki yollarla toplamaktadır:

1. Kullanıcı bağışları: Toplam gelirin %90'ından fazlasını oluşturuyor, her bir bağışçının ortalama katkısı yaklaşık 11 dolar.

2. Büyük şirketler ve vakıflar tarafından destekleme: Örneğin Google, Microsoft ve Gates Vakfı gibi.

3. Hayırsever Proje Hibeleri: Örneğin "Sınıfta Vikipedi Okuma" projesi.

4. Wikimedia Enterprise hizmeti: Büyük teknoloji şirketlerine ücretli API sağlar.

5. Wikimedia Çevrimiçi Mağazası: Ürünler satışı.

6. Yatırım Faaliyetleri: 2023 yılında yaklaşık 6,5 milyon dolar kar.

Giderler açısından, 2022 mali yılında Wikimedia Vakfı'nın toplam giderleri 169 milyon USD'ye ulaştı, başlıca olarak şunlar için kullanıldı:

1. Çalışan maaşları ve yan haklar: %60, teknik ekip ve topluluk üyeleri için.

2. Sunucu bakımı ve teknik kaynaklar: Dünyada 6 veri merkezini bakımını yapma.

3. Topluluk Oluşturma: %14, çeşitli etkinlikler ve ödüller düzenlemek için kullanılır.

4. Profesyonel Hizmetler: Hukuk danışmanlığı, dış teknik destek ve muhasebe denetimi gibi hizmetleri içerir.

5. Yönetim Giderleri: Ofis ekipmanlarının kiralanması ve günlük yönetim.

6. Bağış etkinliği harcamaları: %4.

Vikipedi'nin Karşılaştığı Zorluklar

Wikipedia, kamu malı işletmeciliği konusunda büyük bir başarı elde etmesine rağmen, birçok zorlukla karşı karşıyadır:

1. Ekonomik kaynakların istikrarsızlığı: Kullanıcı bağışlarına büyük ölçüde bağımlıdır, dış faktörlerden kolayca etkilenir.

2. Ticarileşme girişimleri tartışmalara yol açtı: Örneğin, ücretli API'ler platformun tarafsızlığını etkileyebilir.

3. "Aşırı Bağış" ve "Bağış Dolandırıcılığı" Sorguları: Dışarıda, bağış toplama metni ve fonların kullanımı hakkında şüpheler var.

4. İç yönetim çelişkisi: Topluluk ve vakıf, kaynak dağılımı gibi konularda görüş ayrılıkları vardır.

5. Gönüllü çeşitliliği yetersiz: Kadınlar, azınlıklar ve İngilizce konuşulmayan bölgelerle ilgili içerikler genellikle göz ardı ediliyor.

6. İçerik kalitesi ve kullanıcı ölçeği düşebilir: AI gibi faktörlerden etkilenmektedir.

Özet

Vikipedi'nin başarısı, kamu mallarının sürdürülebilir gelişimi için değerli deneyimler sunmaktadır. İnternet çağının zorluklarına karşı, istikrarlı bir ekonomik kaynak, verimli fon kullanımı, şeffaf mali yönetim ve derin bir topluluk katılımı ile başarılı bir şekilde karşılık vermiştir. Ancak, Vikipedi'nin işletimi mükemmel değildir; birçok tartışma ve sorun mevcuttur ve bunlar diğer kamu malı inşaatçıları için dikkate alınması gereken hususlardır.

Gelecekte, kamu mallarının sürdürülebilir gelişimi, kullanıcı dikkatinin dağılması, işletme maliyetlerinin artması, düzenlemelerin değişmesi ve kullanıcı taleplerinin evrimi gibi daha karmaşık çevresel değişikliklerle karşılaşacaktır. Bu durum, kamu mallarının yalnızca kullanıcı katılımını sürekli olarak çekmekle kalmayıp, aynı zamanda daha fazla gelir kaynağı keşfetmesi gerektiğini, böylece sağlam bir sürdürülebilir gelişim yolu açması gerektiğini gerektiriyor.